Küresel Medya İzleme Projesi (Global Media Monitoring Project, GMMP) dünyada medya içeriklerinde toplumsal cinsiyete ilişkin durumu ve bu konudaki değişiklikleri kayıt altına almak için 1995’ten bu yana beş senede bir tekrarlanıyor.
2015’te 114 ülkede yapılan araştırmanın verilerine göre, tüm dünyada haberlerde yer alan kişilerin sadece yüzde 24’ünü kadınlar oluşturuyor. Türkiye’de ise bu oran yüzde 19’a geriliyor.
Araştırma 2005’ten 2015’e medyada kadın görünürlüğünün arttığı tek alanın “ev içi şiddetten hayatta kalanlar” olduğunu da ortaya koyuyor.
Nasıl bir görünürlük?
Medyada kadınların görünürlüğü oldukça düşük olmakla birlikte, bu görünürlük kendi içinde incelendiğinde ekonomi, kalkınma vs gibi toplumdaki tüm bireyleri ve grupları eşit olarak etkileyen konulardan kadınların dışlandığı görülüyor.
Yukarıdaki tabloda kadınların 2010’dan 2015’e kadar en görünür olduğu konular arasında güzellik yarışmaları ve ünlüler gibi değişmeyen konular dışında, “doğum kontrolü, kürtaj”, “cinsiyet temelli şiddet”, “kadın siyasetçiler”, “kadın hareketi, aktivizm, gösteriler”, “insan hakları, LGBTİ hakları” gibi başlıkların yer alması medyada kadın görünürlüğünü kadınların kazanılmış haklarının tüm dünyada tartışmaya açılması ve sivil toplumun buna karşı mücadelesine dayalı olduğunu işaret ediyor.
Haberlerde kadın-erkek oranları
GMMP’ye göre, 2015’te tüm haberlerin sadece yüzde 8’ini oluşturan bilim ve sağlık haberleri, toplumsal cinsiyet uçurumunun en düşük olduğu alan.
Dünyada bilim ve sağlık haberlerinde geçen kişilerin yüzde 35’ini kadınlar oluştururken, bu oran toplum ve hukuk haberlerinde yüzde 28, suç ve şiddet haberlerinde yüzde 28, ünlüler-magazin-sanat-spor haberlerinde yüzde 23, ekonomi haberlerinde yüzde 21.
Kadınların en az temsil edildiği alan ise yüzde 16 ile siyaset haberleri.
Türkiye’de haber konularına göre haber öznelerinin cinsiyet dağılımı incelendiğinde;
- Ünlüler, sanat, medya ve spor haberlerindeki öznelerin yüzde 53’ü kadın, yüzde 47’si erkekler (47 öznenin 25’i kadın, 22’si erkek)
- Toplumsal ve hukuki konularla ilgili haberlerdeki öznelerin yüzde 28’i kadın, yüzde 72’si erkek (116 öznenin 32’si kadın, 84’ü erkek)
- Bilim ve sağlık haberlerindeki öznelerin yüzde 25’i kadın, yüzde 75’i erkek (44 öznenin 11’i kadın, 33’ü erkek)
- Suç ve şiddet haberlerindeki öznelerin yüzde 20’si kadın, yüzde 80’i erkek (101 öznenin 20’si kadın, 81 erkek)
- Siyaset haberlerindeki öznelerin yüzde 6’sını kadın, yüzde 94’ünü erkekler (213 öznenin 14’ü kadın, 209’u erkek)
- Ekonomi haberlerindeki öznelerin yüzde 6’sını kadınlar, yüzde 94’ünü erkeklerden(18 öznenin 1’i kadın, 17’si erkek) oluşuyor.
Haberlerdeki kadın profili
Toplumda kadınlara yüklenilen “kutsal annelik” rolü, medya temsillerinde de yerini alıyor. GMMP 2015 verilerine göre, tüm dünyada haberlerde sadece “ebeveyn” olarak tanımlanan kişilerin yüzde 67’sini kadınlar oluşturuyor. 2000’de yüzde 81, 2005’te yüzde 75, 2010’da yüzde 72 olan bu oranın halen yüksek olsa da giderek düşmesi önemli bir gösterge.
2000’de tüm dünyada haberlerdeki siyasetçilerin yüzde 10’unu kadınlar oluştururken, 2015’te bu oran yüzde 18.
Kadınların medyada en çok temsil edildiği meslek/meşguliyet, “öğrencilik” (yüzde 59). Bunu yüzde 50 ile “seks işçileri”, yüzde 47 ile “sağlık çalışanları, sosyal hizmet çalışanları” takip ediyor.
Türkiye’de ise haberlerde yer alan siyasetçilerin 92’si erkeklerden oluşurken, sadece yüzde 8’i kadınlardan oluşuyor. Dini konularda uzman kişilerin yüzde 100’ü erkek. (Bu konuda dünya ortalaması 2005’te yüzde 21, 2010’da yüzde 13, 2015’te ise yüzde 5).
Kadınlar en çok “öğrenci” olarak haberlerde yer alıyor (yüzde 55). Haberlerde yer alan ünlü, sanatçı veya aktörlerin yüzde 33’ü, aktivist veya sivil toplum temsilcilerinin yüzde 33’ü, akademisyenlerin yüzde 29’u, sağlık uzmanlarının yüzde 25’i, iş insanlarının yüzde 25’i kadın.
Haber içeriklerinde LGBTİ+’lar
LGBTİ+’ların medyada temsiline dair veriler ise KaosGL’nin 2017 Medya İzleme Raporu’nda bulunabilir.
2017’de yüzde 58’i ulusal medyada, yüzde 42’si ise yerel medyada yazılı basında yayınlanan 2704 haber metnini inceleyen dernek, bu haber, söyleşi ve köşe yazılarının yüzde 54’ünün LGBTİ+’lara yönelik hak ihlalleri barındırdığını tespit etti.
2704 haber metninin yüzde 88’i doğrudan LGBTİ+’lar hakkındayken, yüzde 12’sinde LGBTİ+’lar metnin konusu değildi, sadece isim olarak yer alıyordu.
Haber merkezlerindeki cinsiyet dağılımının haber içeriklerine yansıması
Haberlerde olduğu gibi, haber merkezlerinde de eşit bir cinsiyet dağılımı mevcut değil. Bir kişinin kadın olması ya da LGBTİ+ olması o kişiye doğrudan toplumsal cinsiyet farkındalığı kazandırmasa da, kadın ve LGBTİ+ muhabirlerin olduğu haber merkezlerinden çıkan haberlerin daha eşit ve kapsayıcı olduğu da bir gerçek.
GMMP’nin 2000’den bu yana yayınladığı tüm veriler, kadın gazetecilere kıyasla erkek gazetecilerin haberlerinde geçen kişiler (haber özneleri ve haber kaynakları) arasında daha az kadın olduğunu gösteriyor.
Son 15 senede kadın gazeteci oranı yüzde 31’den yüzde 37’ye yükselirken, kadın gazetecilerin yaptığı haberlerde geçen kişiler arasındaki kadın oranı yüzde 24’ten yüzde 29’a, erkek gazetecilerin yaptığı haberlerde geçen kişiler arasındaki kadın oranı yüzde 18’den yüzde 26’ya çıktı.
2015’te dünyada kadın muhabirler tarafından yapılan haberlerdeki haber öznelerinin yüzde 29’unu kadınlar, erkek muhabirlerin yaptığı haberlerdeki haber öznelerinin ise yüzde 24’ünü kadınlar oluşturdu.
GMMP 2015’e göre, Türkiye’de kadın muhabirler tarafından yapılan haberlerdeki haber öznelerinin yüzde 24’ünü kadınlar, yüzde 76’sını erkekler oluşturuyor. Erkek muhabirlerin yaptığı haberlerdeki haber öznelerinin ise yüzde 17’sini kadınlar, yüzde 83’ünü erkekler oluşturuyor.