İnternetteki yanlış bilgi hayatın her alanını etkisi altına alma potansiyeline sahip. Sağlıktan bilime, spordan eğitime birçok sektör her gün kendi alanındaki söylentiler ve şehir efsaneleriyle baş etmek zorunda kalıyor.
a. Piyasa dengelerini değiştirebilir
2013’ün Nisan ayında uluslararası haber ajansı Associated Press’in (AP) ele geçirilen Twitter hesabından atılan “Son Dakika: Beyaz Saray’da iki patlama meydana geldi, Barack Obama yaralandı” tweeti, borsada 136 milyar doların çekilmesine sebep olmuştu.
2017’nin Haziran ayında değeri hızla yükselen dijital para birimi Ethereum’un kurucusu Vitalik Butarin’in bir trafik kazasında öldüğü haberi Reddit’te hızla yayılmaya başladı. Haber doğru değildi ancak Reddit kullanıcıları arasında yayılan yanlış bilgi Ethereum’un değerini bir gecede 4 milyar dolar kadar düşürdü. Ertesi gün Butarin attığı bir tweetle yaşadığını kanıtladı.
b. Serbest ticarete zarar verebilir veya haksız rekabete yol açabilir
Piyasa manipülasyonu belki de yalan haberin en eski hedeflerinden biri. İnternette herhangi bir marka için onlarca yanlış habere ulaşmak mümkün. Bunun en yakın örneklerinden biri son zamanlarda WhatsApp gibi kapalı mesajlaşma uygulamalarıyla yayılan Pepsi marka kolanın içine HIV bulaştırıldığı iddiası.
Kötü bir çeviriyle Türkçe olarak da yaygınlaşan iddia, birkaç senedir internette ve herhangi bir güvenilir haber kaynağına dayanmayan bilgiler içeriyor. 1990’lardaki e-posta zincirlerini hatırlatan bir yöntemle dolaşıma giren bu tarz iddialar, kullanıcıların duygusal tepkiler vererek birbirlerini uyarmaları sayesinde hızla yayılabiliyor.
c. Diplomatik krize yol açabilir
Bugün internette hakkında en çok yanlış bilginin yayıldığı alan ise şüphesiz politika. Hem yalan haberin hedefi haline gelme ihtimali hem de yanlış bilgiyi üretme kapasitesi en yüksek grup ise siyasetçiler ve temsilciler.
Aralık 2016’da, İsrail ile Pakistan arasındaki “nükleer gerginlik” yanlış bilginin iki ülkenin diplomatik ilişkilerini nasıl bir gerilime sürüklediğini göstermesi açısından çok önemli bir örnek. İsrail Savunma Bakanı’nın Pakistan’ı nükleer bir saldırıyla yok etmekle tehdit ettiğine dair yalan haber, iki ülke bürokratları arasında gerginliğe sebep olmuştu.
Amerika’daki başkanlık seçimlerinin ardından ülkedeki yanlış bilginin yaygınlığına dair yapılan yorumların bir çoğu Rusya’nın bir bilgi savaşıyla ABD demokrasisini yıpratmaya çalıştığı sonucuna varıyordu. Rusya’nın müdahalesi konusu aynı şekilde Almanya’daki seçimler sırasında da sahte haberler üzerinden tartışıldı.
Anlaşıldığı kadarıyla, ülkelerin diplomatik ilişkileri internetteki bilginin doğruluğu ya da yanlışlığından etkilenme potansiyeline sahip. Öyle görünüyor ki politikacılar doğru bilgi verme konusunda yeterince hassas olmazsa ülkeler diplomatik krizlere sürüklenebilir.
Ağustos 2017’nin sonunda tekrar konuşulmaya başlanan Arakanlı Müslümanlar’ın Myanmar’da yaşadıkları trajediye dikkat çekmek isteyen Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, attığı bir tweet ile Arakan’dan olmayan dört yanlış fotoğraf paylaşmış, bu da Myanmar ile Türkiye arasındaki diplomatik ilişkilerde yanlış bilgi probleminin gündeme gelmesine sebep olmuştu. Myanmar Dışişleri Bakanı Suu Kyi, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile yaptığı telefon görüşmesinde internetteki yanlış fotoğraflara dikkat çekmiş, bunun üzerine Erdoğan bir açıklama yaparak yanlış fotoğrafların teröristlerin menfaatine hizmet ettiğini söylemiş, Şimşek de kendisini eleştiren Suu Kyi’yi attığı bir tweetle yermişti.
d. Ayrımcılığa sebep olabilir
Toplumda yaşanan en uç olaylar genelde toplumdaki en ucundaki kişilerle ilişkilendirilir. Buna sebep olansa çabuk genelleştirme ve önyargı gibi yaygın fakat yanlış düşünme şeklimizdir. Bu tarz ilişkilendirmeler genellikle toplumda yaşayan azınlık gruplarına yönelir ve azınlıkların ayrımcılığa uğramasına sebep olur.
Bu durumun Türkiye’deki en yakın örneği Suriye’deki iç savaştan dolayı ülkesini terk etmek zorunda kalan Suriyeli sığınmacılara dönük ayrımcılıktır. Suriyelilere yönelik ayrımcılık, yanlış bilgi üzerinden şekilleniyor. Suriyelilerin maaş aldıkları iddiasından, tüp bebek tedavisinden ücretsiz yararlandıkları iddiasına, üniversiteye hiçbir koşul olmadan girebildikleri iddiasından, hiçbir ilgileri olmayan şiddet olaylarını gerçekleştirdiklerine dair birçok yanlış haber bugünlerde internette dolaşımda.
Yanlış bilgi Suriyeliler örneğinde yalnızca ayrımcılığa sebep olmakla kalmıyor, aynı zamanda topluluklar arasında kin ve nefretin artmasına ve olası şiddet olaylarının yaşanmasına da yol açabiliyor. Ankara’nın Yenimahalle ilçesinde bir Suriyelinin beş yaşındaki bir çocuğa tecavüz ettiğine dair bir söylenti, ilçede infial yaratmış ve bir mültecinin yaralanmasıyla sonuçlanmıştı.
e. Masum insanların hedef gösterilmesine sebep olabilir
İlk dakikalarda çok fazla bilgi alınamadığı için, yanlış anlamalara bir hayli açık olan kriz anlarında sakin kalmak ve her bilgiden şüphe etmek son derece önemli. Toplumsal travmaların ya da duygusal patlamaların yaşandığı bu tarz anlar gerçeğin yanlış anlaşılmasına veya mantıklı düşünememekten kaynaklanan hatalar sonucu doğabilecek daha büyük olaylara yol açabilir.
2017’nin ilk saatlerinde Reina gece kulübünde yaşanan saldırının ardından birçok masum insanın hedef gösterilmesi bunun çok açık örneği. Saldırganın uzun bir süre yakalanamaması, medyaya fotoğraflarının servis edilmesinden çok önce, saldırgan olduğu iddiasıyla masum kişilerin fotoğraflarının sosyal medyada yayılmasına yol açmıştı.
İlk kez Superhaber tarafından yayınlanan bu fotoğraf, esasında Zeytinburnu’nda yaşayan bir vatandaşın pasaport kuyruğunda beklerken çekilmiş bir fotoğrafıydı. Sosyal medyada Reina saldırganı olduğuna dair iddiaları ve fotoğrafını gören R.İ., Zeytiburnu Emniyet Müdürlüğü’ne giderek saldırgan olmadığını kanıtlamak zorunda kaldı.
R.İ. aslında Türkmenistan uyruklu K.M.’ye göre daha şanslıydı. K.M. İstanbul’un Pendik ilçesinde Reina saldırganı olduğu iddiasıyla bir grubun saldırısına uğradı. Reina saldırısıyla ilgisi olmayan K.M. internette dolaşan birçok yanlış fotoğrafın kurbanlarından yalnızca biriydi.