Bir görselin orijinal olmadığından şüpheleniyorsanız, montajlanmış olduğunu ya da iddia edilen yeri veya zamanı göstermediğini söylemeden önce mutlaka orijinalini bulun veya gerçekte nereyi, ne zamanı gösterdiğini ispatlayın. Yanlış bilgiyi alt etmenin en iyi yöntemi, onu zihinlerde gerçeğiyle yer değiştirebilmektir.
Arama motorlarının neredeyse hepsi en çok kullanılan anahtar sözcükle arama özelliği dışında da teyitçiler için fırsatlar sunar. Google, Yandex gibi arama motorlarına girdiğinizde karşılaşacağınız Görseller sekmesi, bir kelimeye karşılık gelen görselleri bulmanızı kolaylaştırır. Bunun yanı sıra bu mecralar, aynı aramayı tersine yapmanızı da sağlar. Yani elinizdeki bir fotoğrafı yükleyerek, karşılık gelen sonuçları bulabilirsiniz.
Tüm arama motorları size yüklediğiniz görsel ile en uyumlu sonuçları göstermek için çaba sarfeder. Bu sonuçlarda bazen elinizdeki görselin farklı boyutlardaki versiyonlarını bulabileceğiniz gibi, bazen de daha önce yayınlandığı web siteleri arasında bir tura çıkabilirsiniz.
Bir fotoğrafın orijinalliğine dair yapabileceğiniz en kolay tespit bu aramalar sayesinde ortaya çıkan sonuçlarda, görselin daha önce internette kullanılıp kullanılmadığını tespit etmektir. Yine tersine arama sonuçlarında, elinizdeki fotoğrafta oynama yapılıp yapılmadığını saptamanıza yardımcı olacak ipuçlarını da yakalayabilirsiniz.
a. Google tersine görsel arama
Google Görseller’de yer alan arama çubuğunda bir fotoğraf makinesi ikonu sizi karşılar. Bu ikona tıkladığınızda karşınıza çıkacak panele bilgisayarınızdaki bir görseli yükleyebilir veya internette bulduğunuz görselin linkini yapıştırabilirsiniz.
Tersine arama basit ve kullanışlı bir yöntemdir. Çoğu zaman görsellerin daha önce kullanılmış versiyonları ya da üzerinde oynanan görsellerin orijinal halleri bu sonuçlarda belirir. Yine de bu araçları kullanırken akılda tutulması gereken şey; tersine görsel aramayla sonuç alamadığınız görsellerin illa orijinal olacağı anlamına gelmediğidir. Eğitimin başında da belirtildiği gibi, tüm bu yöntemler size ipuçları sunar ancak bir bilginin gerçek olduğu bilgisini tek başına vermek için yeterli değildir.
Google tersine görsel aramanın kolaylığına basit bir örnek; yukarıdaki fotoğraf CHP döneminde Türkiye’de insanların bıyıklarının ölçüldüğü iddiasıyla Melih Gökçek tarafından Twitter’da paylaşılmıştı. Google tersine görsel araması yaparak fotoğrafın ne zaman, nerede çekildiğine ilişkin ipuçlarını bulmayı denedik.
Arama sonucu bizi kaynağa birkaç saniyede ulaştırdı. Orijinali World History Archive / Alamy Stock Photo’da yer alan fotoğraf Nazi Almanyası’nda 1940 yılında çekilmişti. İddianın yanlış olduğunu ortaya koymak için bu bilgi dahi yeterliyken, ipuçlarını takip ettikçe o dönem kullanılan ekipmanların fotoğraflarına dahi ulaşabildik. Ayrıca CHP döneminde böyle bir ölçüm yapıldığına dair güvenilir herhangi bir kaynakta bilgi bulunmaması da tespitimizi güçlendiriyordu.
b. Yandex tersine görsel arama
Google arama motorları arasında liderliğini korusa da internetin ucu bucağı yok. Hem indekslediği sonuçlar hem de kullanıcıya özel sonuç önceliklendirme algoritması, bazı aramaların başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olabiliyor. Bu yüzden birden fazla arama motorunda tersine görsel arama yapmak, ipuçlarına ve sonuca ulaşmanızı hızlandırabilir.
Yandex’in tersine görsel arama seçeneği de Google’ınki ile aynı yöntemle kullanılabilir. Tersine arama yaparken Yandex’i de kullanmak arama skalanızı geliştirir. Zamanla, birinde bulamadığınız sonucu diğerinde yakalama şansınızın yüksek olduğunu fark edeceksiniz.
c. Tineye
İki büyük arama motorunun dışında da görsel avcılığı yapmanızı sağlayacak araçlar bulunuyor. Bunlar arasında en başarılı olan ise Tineye.
d. Fotoğraf arşivleri
Görseller üzerinden internette oluşturulan sahte içeriklerin büyük bir kısmı, eski tarihlere ait fotoğrafları bağlamından koparıp farklı bir hikâyenin parçası yapmak suretiyle oluşturulur. Bugün yaşanmış bir olayla ilişkilenen eski tarihli fotoğraflar, kullanıcıların olayları yanlış anlamasına veya hikâyenin tümüyle çarpıtılmasına neden olabilir.
Eski tarihli olup yeniden dolaşıma sokulan fotoğraflarla karşılaştığınızdan şüphe ediyorsanız unutmayın; eğer sahte bilgiyi üretenler bu fotoğrafları internette bulduysa, siz de çıkış noktalarını bulabilirsiniz.
Bunun için kullanılabilecek yöntemlerin ilki ajansların arşivlerini kontrol etmek. Haber sitelerinin de en çok kullandığı Getty Images, Anadolu Ajansı, AP gibi ajansların çatışma bölgelerinden, eylemlerden, toplumsal hareketlerden, siyasetçilerin ziyaretlerinden, önemli toplantılardan birçok tarihi fotoğrafı arşivlerinde tuttuğunu söylemek yanlış olmaz. Ajansların arşivlerinde doğru anahtar sözcüklerle yapılacak araştırmalar, şüphelendiğiniz fotoğrafların gerçek tarih ve yerlerine dair önemli bilgilere ulaşmanızı sağlar.
Kullanışlı bir diğer yöntem kütüphane arşivlerini karıştırmak. Her ne kadar Türkiye’de fazla örneği olmasa da, pek çok ülkenin ulusal kütüphanelerinin fotoğraf arşivleri, ipuçlarını birleştirmenize olanak sağlayacak ölçüde internette açık.
Yukarıdaki fotoğrafı ele alalım. Fotoğraftaki askerin İsmet İnönü olduğu iddia edilmişti. Sadece taktığı ilginç şapka dahi fotoğrafın Osmanlı döneminden olamayacağını işaret ediyor olsa bile daha önce belirttiğimiz gibi bir bilginin yanlış olduğunu belirtirken, doğrusunun ne olduğunu açıklama sorumluluğu nedeniyle araştırmaya giriştik.
Fotoğrafın orijinalini bulmamızı Letonya Ulusal Kütüphanesi’nin arşivinin internette açık olması sağladı. Kütüphane arşivlerine göre fotoğraf, II. Wilhelm’in 1. Dünya Savaşı sırasında Letonya’nın Jelgava şehrine yapmış olduğu ziyaret sırasında çekilmişti. Fotoğraftaki asker ise II. Wilhelm’in oğlu Prens Joachim’di.
Son olarak stok fotoğraf sitelerini incelemeyi ihmal etmeyin. Sahte bir içerik üretmek isteyenler, kullanıcılara içeriği en inandırıcı formatta sunmak ister. Görsel manipülasyonu bu nedenle eşsiz bir yöntemdir. Yukarıdaki fotoğraf, Çin’deki bir fırtına sırasında çekildiği iddiasıyla neredeyse tüm haber sitelerine konu oldu. İddiaya göre fırtına o kadar güçlüydü ki denizdeki canlıları da peşi sıra sürüklemişti.
Fırtınanın ne kadar güçlü olduğunu bilemiyoruz. Ancak tespit edebildiğimiz kadarıyla ahtapot fotoğrafa sonradan yerleştirilmiş. Üstelik dünyaca ünlü stok fotoğraf sitesi Shutterstock’tan indirilerek.
