Sağlık haberi yazarken doğru ve güvenilir bir içerik oluşturmak için güvenilir kaynaklara danışmak, verilerden yararlanmak ve delillerin niteliğinden emin olmak gibi dikkat edilmesi gereken birçok unsur var. İnternet gibi zengin bir mecrada aradığımız soruların cevabını bulmak elbette pek güç değil. Ancak sağlık gibi insan hayatını doğrudan etkileyen kritik bir alanda içerik hazırlarken sunulan bilgilerin mutlaka güvenilir kaynaklara dayandırılması gerekiyor.
Sağlık haberlerinde yararlanabileceğimiz çeşitli internet siteleri, sağlık otoriteleri ve kurumlar, sayısız doktor ve bilimsel makaleler var. Bu kaynakların bir kısmı güvenilir, bir kısmıysa değil. Bu nedenle hangi kaynağın güvenilir olup olmadığı dikkatle süzülmeli.
Sağlık alanında güvenilir kaynağı, alanında uzman kişilerce hazırlanmış, güncel, kaynakçası ve yayın tarihi olan içerikler olarak tanımlayabiliriz. Peki, iyiyi kötüden nasıl ayırt edebiliriz? Çevrimiçi kaynaklarda aktarılan bilgilerin niteliğini beş madde üzerinden değerlendirmek mümkün:
1) İnternet sitelerinin URL adresleri
İlk olarak, kaynak olarak kullanılması düşünülen internet sitesinin URL adresi bir ipucu verebilir. Örneğin:
.gov devlet kurumlarına;
.edu okul veya üniversite gibi eğitim kurumlarına;
.org ise genellikle kâr amacı gütmeyen kuruluşlara (uluslararası kuruluşlar, meslek örgütleri, bilimsel, tıbbi veya akademik topluluklar);
.com ise ticari web sitelerine (işletmeler, ilaç firmaları ve bazen hastaneler) ait URL’leri gösterir.
2) İnternet sitesinin vasfı
URL adresi ile ön bilgi edindikten sonra, bilgisini kullanacağımız internet sitesinin vasfının ne olduğunu kontrol etmek gerekiyor. Bunu sitede bulunan “Hakkında” ve “İletişim” sayfalarından anlayabiliriz. Eğer siteyle ilgili yeterli bilgi bulamıyor, bir kurum veya kuruluşa dair konum, e-posta adresi, telefon gibi bilgileri doğrulayamıyorsak, içeriğinden de şüphe etmeliyiz. Daha derinlikli bir araştırma için sitede önceden oluşturulan içerikler incelenerek, güvenilir olup olmadığı gözlemlenebilir. Bilgi edinilen internet sitesinin hangi kurum ya da kişi tarafından hangi amaçla yönetildiği de güvenilirlik açısından önemli. Başvurulan site bir tıp fakültesi ya da sağlık kuruluşu ise, daha doğru ve güvenilir bulgular elde edilebilir. Ancak bu sitelerin birer imposter, yani gerçek bir kişi veya kurum olduğu intibası yaratan taklit birer site olmadığından da emin olmak gerekiyor. İnternet sitesinin vasfını değerlendirmek için şu sorular sorulabilir: Site sağlık alanında bilgi veren içerikler üretmek için mi, yoksa satış amaçlı mı faaliyet gösteriyor? İçeriklerin yazarı belli mi? Sağlık tavsiyesi verirken kaynak kullanılmış mı? Gösterilen referansların konu hakkındaki bilgilerine güvenebilir miyiz?
Benzer şekilde Sağlık Habercileri Derneği de haberde kullanılacak kaynakları seçerken, ilgili kaynağın finansmanına ve savunduğu değerlere dikkat edilmesi gerektiğini vurguluyor.
3) Delilin güncelliği
Güvenilirlik için bir diğer ölçüt de güncellik. Gelişmenin durmaksızın sürdüğü tıp alanında, aktarılan bilginin güncel olması gerekiyor. Araştırılan konu hakkındaki bilgilerin artık geçerli olmayabileceğini unutmamak gerek. Güncel olmayan bilgilere dayanarak bir sağlık içeriği oluşturmak da riskli olabilir. Bunun için sayfalarda bulunan yayın bilgisinden yola çıkarak, sunulan bilginin güncelliğini kontrol etmekte fayda var. Yayın tarihinin yanı sıra, referans gösterilen kaynakların tarihlerini de incelemek gerekiyor. Buna ek olarak, başvurulan kaynaktan daha güncel bir çalışma olup olmadığı mutlaka araştırılmalı.
4) Kaynakların denetlenebilirliği
Sağlık otoritelerinin yaptığı açıklamalar ve sunduğu tavsiyelerin yanı sıra, tıp alanındaki meslek kuruluşları ve tanınmış tıp okulları gazetecilerin güvenle kullanabilecekleri kaynakların başında geliyor. Bu kurumları güvenilir yapan, denetlenebilir bir yapıya sahip olmaları ile hesap verebilirlikleri. Dünya Sağlık Örgütü, ABD Gıda ve İlaç Dairesi, Türk Tabipleri Birliği, KLİMİK ya da diğer sağlık kurumlarını yönetenlerin, kurumlara karşı sorumlulukları bulunuyor. Bu kurumlarda, kararlar tek kişinin elinde olmuyor. Yapılan açıklamalarda yer verilen bilgiler, alanında uzman kişilerce istişare edilerek kamuoyuyla paylaşılıyor. Bunlar kişisel bir görüşten ziyade, üzerinde mutabık olunan bilimsel bir görüşe işaret ediyor. Ayrıca hesap verme sorumluluğu, mesleki hırslar ve şahsi zaafları bertaraf edebilme gücüne sahip.
Ancak hiçbir kurum ya da otoriteye yüzde yüz güvenilmemeli. Haberde aktarılacak bilgi mutlaka başka bir kaynaktan desteklenmeli. Tek bir kişi veya kurumun görüşünden ziyade, bilimsel kanıta dayalı bilgiler öne çıkarılmalı. Her kurumun hata payı olduğu gibi, yapılan yeni bir araştırma ya da yeni bir veri ile eldeki bilgiler değişebilir. Bunun için her zaman şüphe etmekte ve birden çok güvenilir bilgi kaynağına danışmakta fayda var.
5) Birden fazla kaynaktan teyit
Objektifliğin sağlanması için çoğulcu bir bakış açısıyla birden fazla kaynaktan faydalanılmalı. Çünkü bilim gibi sağlık da kanıtlanabilir ve sorgulanabilir bir yapıya sahip. Bunun için her adımda üç farklı yöntemden yararlanılabilir. İlk olarak literatür taraması yapılarak bir kaynak elde edilebilir. Ardından, ikinci bir adım olarak, yetkin kurumdan konuyla ilgili görüş istenir. Son olarak ise pratikte uygulayıcı konumundaki klinisyen gibi kişilerden görüş almak konuya derinlik katacaktır. Çünkü bilimsel bir çalışmadaki saptamalar sadece kendi evreninde genellenebilir; bu bilgileri Türkiye toplumuna uyarlamadan önce toplumun kendi dinamiklerini değerlendirebilecek yerel uzmanlara danışılmalı. Bununla beraber, haber yapılan konu çok teknik değilse sadece doktorlardan değil, diğer disiplinlerden bilirkişiler ile de iletişim kurulabilir.
Kısacası, hızlı tüketilecek bir haber hazırlama uğruna tek bir kişinin açıklamasının kaynak olarak gösterildiği haberler yerine, veri çeşitliliğinin sağlandığı ve birden fazla kaynağın dahil edildiği çoğulcu haberler hazırlanması için gayret gösterilmeli.