Bilgi edinme başvurunuzu kurumların kendi sitelerinden değil, CİMER’in internet sitesi üzerinden yapmak başvurunun sistemde bir kaydı ve referans numarası olmasını sağlıyor. Ayrıca hangi tarihte hangi birime iletildiği takip edilebiliyor. Başvurunun cevabı da sistemde tutuluyor. Böylece CİMER üzerinde bir bilgi edinme başvurusu arşiviniz oluyor.
CİMER’in bir dezavantajı, günde sadece bir başvuruya izin vermesi.
Başvuru yapmak için, cimer.gov.tr adresinden “başvuru yap”a tıklayarak istenilen bilgileri doldurmak, ve sonraki ekranda cep telefonuna yollanan onay kodunu girmek gerekiyor.
Çıkan ekranda, “bilgi edinme hakkı”nı ve ardından “gerçek kişi”yi seçerek emailinizi girin. (‘Merkezi Nüfus İdare Sistemi’nde kayıtlı adres vb. bilgileriniz otomatik girilmiş olacak.)
Sonraki ekranda, maksimum 3000 karakterlik başvurunuzu yazın.
Başvuruya, ilgili kurum (ve biliyorsanız alt birimin) adını yazarak ve başvurunuzun bir bilgi edinme hakkı talebi olduğunu belirterek başlayabilirsiniz. Örneğin:
“İstanbul 1 Numaralı Yenileme Alanları Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün dikkatine, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu gereğince istediğim bilgi veya belgeler aşağıda belirtilmiştir. Gereğini arz ederim.”
Bilgi edinme hakkı çalışan avukatlardan aldığım tavsiye üzerine, özellikle de belge talep ettiğim başvurularımı – şu ana kadar hiçbir kurumdan CD kaydı almamış olsam da – şöyle sonlandırıyorum:
“İstenilen bilgi ve belgelerin tamamının eksiksiz olarak tarafıma verilmesi, gerekirse bu aktarım için CD’ye kayıt yapılarak CD şeklinde verilmesini 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve 27/4/2004 tarih ve 25445 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik gereği saygıyla talep ederim.”
Başvuru metnini tamamladıktan sonra “ileri”ye basın.
Bundan sonra çıkacak ekranda kişisel bilgileriniz ve başvuru metninizi göreceksiniz. Altta, içinde bakanlıklar, valilikler, belediyeler ve RTÜK’ten EGM’ye çeşitli kamu kurumlarının bulunduğu bir liste mevcut. Bu listeyi açmak için “Başvurunuz, CİMER aracılığıyla en kısa sürede sonuçlandırılmak üzere seçeceğiniz kuruma doğrudan iletilecektir. Başvurunuzun ilgili olduğu kurum listede yer almıyorsa İletişim Başkanlığını seçerek işleminizi tamamlayınız” yazılı kutuyu tıklayın ve listeden başvuruyu yollamak istediğiniz kurumu seçin.
“Başvuruyu tamamla”ya basın.
Bunu yaptıktan sonra, CİMER’den başvuru tarihiniz ve kayıt numaranızın yazılı olduğu bir email gelmeli.
Geçmiş başvurularınız https://www.cimer.gov.tr/Basvuru/Basvurularim adresinde kayıtlı kalıyor, sisteme her giriş yaptığınızda erişebilirsiniz. (Başvurularınıza bakmak için cimer.gov.tr’den “başvuru sorgula”yı seçerek giriş yapabilirsiniz.) Bu şekilde CİMER üzerinden başvuru metninize, başvurunuzun hangi tarihte hangi birime iletildiği bilgisine, ve – geldiyse – kurumun cevabına istediğiniz zaman bakabiliyorsunuz.
Doğru kuruma başvurmak
Başvurunuzu, istediğiniz bilgi ve belgeye sahip kuruma yapmak önemli, ancak bu, hangi kurumun hangi veriyi tuttuğunu bilmiyorsanız bir ön araştırma gerektirebiliyor. Aradığınız bilginin hangi kurumda olduğunu bulmak da her zaman çok kolay olmayabiliyor.
Aslında, bilgi edinme hakkı yönetmeliğine (madde 6) göre, kurumların “ellerinde mevcut olan ve bilgi edinme başvurusuna konu olabilecek bütün bilgi veya belgeleri, bilgi edinme hakkının kullanımını kolaylaştıracak şekilde” tasnif etmeleri ve “görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki bilgi veya belgelerin konularını ve bunların hangi birimde mevcut olduğunu ihtiva eden kurum dosya planlarının” bir örneğini kurumsal internet sayfalarından yayınlamaları zorunlu. Ayrıca kurumlar “görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki temel nitelikli karar ve işlemlerini, mal ve hizmet alımlarını, satımlarını, projelerini ve yıllık faaliyet raporlarını” da “bilgi iletişim teknolojilerini kullanmak suretiyle” kamuoyunun bilgisine sunmak zorunda.
Ancak bu bilgilerin her devlet biriminin internet sitesinde bulunabildiğini söylemek pek mümkün değil.
Ekoloji Kolektifi’nin asbestli içme su borularına dair 2015’te yaptığı bilgi edinme başvurusunun hikayesi, doğru kuruma başvurmanın önemini gösteren bir örnek.
Kolektif, Sağlık Bakanı’nın Ekim 2015’te bir basın bildirisiyle, 1975-1995 yılları arasında köylerin içme suyu şebekelerinde asbestli su borusu kullanıldığını açıklaması üzerine, bakanlığa bir bilgi edinme başvurusu yaparak söz konusu “58 il 1240 köy”ün hangileri olduğunu sordu. Bakanlık, başvuruyu “tekemmül etmemiş işlemlere ilişkin bilgi ve belgelere olumsuz cevap verilebileceğini” (kanun madde 12) gerekçe göstererek reddetti. Bunun üzerine kolektif, aynı soruyu 1975-2000 yılları arasında yolları yapan İller Bankası’na yöneltti ve İller Bankası, asbestli boru kullanıldığını kabul ederek bunların kullanıldığı tüm yerleşim birimlerinin listesini Ekoloji Kolektifi’ne iletti.
Eğer tek bir kurumda karar kılamıyorsanız, aradığınız bilgiye sahip olabileceğini düşündüğünüz birkaç kuruma birden başvuru yapabilirsiniz.
Aslında idare, görevleri gereği elinde olması beklenecek bilgi ve belgelerin kendisinde olmadığı gerekçesiyle başvurunuzu reddetmemeli. Zira, yönetmeliğe göre (17. madde) “istenen bilgi veya belge, başvurulan kurum ve kuruluştan başka bir yerde bulunuyorsa, başvuru dilekçesi veya formu bu kurum ve kuruluşun bilgi edinme birimine gönderilir ve durum ilgiliye bildirilir.” Yönetmeliğin aynı maddesi, başvurunun birden çok kurumu ilgilendirdiği durumlarda da başvuruyu alan idarenin diğer kurumlardan görüş alabileceğini belirtiyor. (Bu durumda başvuruyu cevaplama süresi 30 iş gününe çıkıyor, ancak bu gecikmeyi ve gerekçesini size 15 iş günü içinde bildirmesi gerekiyor.) Özetle yönetmelik, kurumlara başvuruları muhataplarına ulaştırmaları için yetki veriyor.
Buna rağmen, asbestli boru örneğinden anlaşılacağı gibi doğru kurumu tespit etmek için bir ön araştırma yapmak, eğer bir idarede karar kılamıyorsanız da birkaç idareye birden başvurmak hızlı sonuç alma ihtimalinizi artırıyor.
Souruyu netleştirmek
Cevaplar neredeyse hep oldukça kısa, çoğunlukla da eksik geldiği için bir başvuruya çok fazla soru sıkıştırmamanızı tavsiye ederim.
Sorunuzun maddeleri varsa, bunları tek bir cümleye sıkıştırmayın ve net bir şekilde birbirinden ayırın. (Eğer başvurunuza eksik cevap gelirse ve BEDK’ya itiraz etmek isterseniz, “sorumun 2. ve 3. maddeleri cevaplanmamıştır” diyerek itiraz etmeniz de kolaylaşır.) Her madde basit bir dille yazılmış ve kolayca anlaşılır olsun.
Kısacası, sorunuzun bir kısmının “gözden kaçırılmasını” elinizden geldiğince imkânsız kılın.
Cevap alma olasılığınızı artırmak için, eğer mümkünse talep ettiğiniz bilgi ve belgenin zaman aralığını – ve kapsamını – daraltın. Örneğin Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 2010’dan bugüne Beyoğlu’na dair verdiği tüm kararları alma ihtimaliniz (kanuna uygun olmasına rağmen) çok yüksek değil, ancak kurulun son bir yıl içinde, Asmalımescit mahallesi için aldığı tescil kararlarını talep ederseniz cevap alma ihtimaliniz artar. Eğer daha kapsamlı bir bilgiye ulaşmaya çalışıyorsanız, bunu tek bir başvuruya sıkıştırmak yerine birkaç ayrı başvuru yapmanız da yine cevap alma ihtimalinizi kuvvetlendirebilir.
Detaylı bilgi istiyorsanız, evet-hayır ile cevaplanabilecek sorulardan kaçının. Ancak, bir idareden görevi gereği yapmış olması gereken ve yapmadığı işlemlere dair sorduğunuz “neden” soruları da – örneğin “neden çöpler toplanmadı” – kabul edilmeyebiliyor.
2014’te Beyoğlu Belediyesi’ne tescilli bir apartmanda yapılan inşaatla ilgili yönelttiğim “neden binaya asılması zorunlu bilgilendirme levhası asılmamıştır” sorusu, BEDK tarafından şöyle bir gerekçeyle reddedilmişti: “… Bilgi edinme talebi niteliğinde bulunmadığı ve mütalaa talebi niteliğinde olduğu görüldüğünden 4982 sayılı kanunun 27. maddesinin ‘tavsiye ve mütalaa talepleri bu kanun kapsamı dışındadır’ hükmü uyarınca bilgi edinme hakkı kapsamı dışında bulunduğuna karar verilmiştir.” (TDK’ya göre mütaala, “Herhangi bir konu üzerinde ayrıntılı düşünme ile oluşan görüş ve yorum” demek.)
Av. Fevzi Özlüer, sorumun neden bilgi edinme kapsamına girmediğini şöyle anlatmıştı: “‘Tabelayı asman gerekiyor neden asmadın’ dediğimizde soru sormayız, sorgularız. Sorunun zaten bir yanıtı var mı? İdare ne yanıt verecek, ben yasalara uymuyorum mu diyecek? Dolayısıyla burada talep edilen bir bilgi veya belge değil, hukuki anlamda talebe dönük bir ifade. Sen aslında ‘yasalara uy’ demek istiyorsun. İdareden bu konuda bir açıklama talep ediliyorsa bu dilekçe hakkıyla kullanılmalıdır, bu bir idari başvuru konusudur ve tabelayı asmamasıyla ilgili kendisine şikayet niteliğinde bir dilekçe yazılabilir.”
Bu gözle bakınca, sorumun bilgi edinme hakkı kapsamında değerlendirilmesi için “Neden tabela asılmamıştır” yerine “Tabelanın asılmamış olmasıyla ilgili herhangi bir cezai işlem yapılmış mıdır” ifadesinin daha yerinde olacağı anlaşılıyor.
İlgili yasal düzenlemeleri belirtmek
Başvuruda istediğiniz bilgi ve belgeyi ne amaçla istediğinizi yazmayın – gazeteci olduğunuzu, araştırma konunuzu vb. belirtme zorunluluğunuz kesinlikle yok. Kanuna göre her yurttaş bilgi edinme başvurusu yapabilir.
Elinizi kuvvetlendirmek için, ön araştırma esnasında başvuru konunuzla ilgili kanunları ve başvurulması planlanan kurumun internet sitesinde paylaştığı bilgileri gözden geçirin. Bu şekilde başvuru yaptığınız kurumun istediğiniz bilgi ve belgeleri elinde görevi gereği bulundurması ve kamuyla paylaşması gerektiğine dair kanunları, yönetmelikleri vb. yasal düzenlemeleri derleyin ve başvurunuza dahil edin.
Örneğin, bir belediyenin harcamalarına dair bilgi talep edeceksiniz, başvurunuza kısaca “5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na göre, belediyelerin bütçe planlarının, uygulama sonuçlarının ve buna yönelik raporların kamuoyuna açık ve ulaşılabilir olması gereklidir” gibi bir not düşmenizde yarar var.
Bunun yanında, talep ettiğiniz bilgiyi tarif ederken doğru terminolojiyi – ve kurumun dilini – kullanmak başvurunuzun anlaşılması ve cevaplanması açısından önemli. Örneğin, bir yerin imar planına dair soru soruyorsanız, bilgi almak istediğiniz planın “nazım imar planı” mı yoksa “uygulama imar planı mı” olduğunu ve ölçeğini belirtin – bu gibi detaylar başvurunuzu netleştirmenin yanında, cevaplayacak görevliye soruşturduğunuz meseleye hakim olduğunuzu hissettirmesi açısından da işlevli.