Haberde hayvanların yaşam hakkına, beden dokunulmazlığına, adil ve özgür yaşama hakkına saygı gösterdiğinize emin olun. Haber metinlerinde görmeye alışkın olduğumuz kalıplaşmış ifadeleri, türcü deyim ve atasözlerini sorgulayın. Haberleştirdiğiniz olayları ve kullandığınız dili hayvan odaklı bir bakışla sorgulamak, süregelen eşitsizliklerin farkına varmamızı sağlayabilir. Bu da toplumu doğru bilgilendirmemize, haberciliğin etik ve hakkaniyetli olmasına katkı sunar.
Hayvanlar çoğunlukla insan-hayvan etkileşiminin sonucunda haber konusu oluyor. Dolayısıyla bu etkileşimi tüm boyutlarıyla ele almak önem taşıyor. Bir olayın hayvanlar açısından nasıl geliştiğine ve hayvanları nasıl etkilediğine/etkileyeceğine haberde değinebilirsiniz.
> Haberlerde nötr bir dil kullanmaya özen gösterin. Olayları sade bir şekilde anlatın. Hayvanlara yönelik olumsuz önyargıları tetikleyen ifadeleri kullanmamaya, çoğu zaman eksik ve/veya yanlış bilgilere dayanan genellemelere haberde yer vermemeye özen gösterin. Paniğe yol açabilecek konularda haber başlıklarında kelime oyunları ya da soru cümleleri kullanmayın. Örneğin tüm dünyayı bir anda etkisi altına alan Covid-19 pandemisinin başlarında, virüsün hayvanlar aracılığıyla bulaşabileceğine dair endişeler bilimsel kanıtlarla çürütülmüştü. Birçok haber sitesi, daha çok tıklanmak için haberi “Koronavirüs evcil hayvandan bulaşır mı?” başlığıyla verdi. Böyle durumlarda toplumdaki korkuları tetikleyecek soruları değil, bilimsel bulgulara dayanan “Koronavirüs evcil hayvanlardan bulaşmıyor” bilgisinin yaygınlaşmasını sağlamak gerekiyor. Hayvanlara yönelik korku ve paniğin medya aracılığıyla yayılması, toplumda söz konusu hayvanlara yönelik sistematik şiddet, ayrımcılık ve kötü muamele dalgalarının yayılmasına da sebep oluyor.
> Haberlere sadece insan odaklı yaklaşmamaya dikkat edin. Örneğin yangınlar, savaşlar, çeşitli doğa tahribatı ve/veya can kaybı içeren olaylarda hayvanların akıbetini araştırın, haberleştirin. Eğer hayvanlara dair somut bir bilgi edemediyseniz, bunun da haber değeri taşıdığını unutmayın. “Orman yangınında can kaybı olmadı” demek yerine, “Yetkililer orman yangınında ne kadar hayvanın öldüğüne dair bir açıklama yapmadı” diyebilirsiniz. Bu konuda çalışan uzmanlara başvurup, haberde “Uzmanlar bu ormanda yaşayan XX kadar hayvan türü ve XX sayıda hayvan olduğunu tahmin ediyor” gibi bilgilere, ne kadar hayvanın tahribattan etkilendiğine dair uzman tahminlerine yer verebilirsiniz.
> Hayvan hakları ihlallerinin altını çizin. Bunu hem kullanacağınız haber diliyle hem de habere ekleyeceğiniz uzman görüşü, araştırma verileri gibi öğelerle yapabilirsiniz. Haberinizin odağında bambaşka bir olay olsa bile, artık sıradanlaşmış hayvan hakları ihlallerine karşı farkındalık yaratabilirsiniz. Hayvanat bahçelerindeki hayvanların esaret altında tutulduklarını, sirkler, yunus parkları ve faytonlarda hayvanların kâr amaçlı çalıştırıldıklarını vurgulayabilir; avcılık haberlerinin spor haberleri sekmesinde değerlendirilemeyeceği gibi bilgileri kamuoyuna hatırlatabilirsiniz.
> Yasal olsa da hayvanlara zarar veren ya da zarar verme potansiyeli taşıyan olaylar haber değeri taşıyor olabilir. Yeni projelerin, inşaatların, kentsel dönüşüm projelerinin ve benzer girişimlerin hayvanları nasıl etkilediğini araştırın. Örneğin Eskişehir-Ankara arasındaki Yüksek Hızlı Tren (YHT) kuşların göç yolları güzergâhı üzerine yapılmıştı ve kuş sürülerinin trenlere çarparak öldükleri gözlenmeye başlamıştı. TCDD bu konuda bir açıklama yaparak “Kuş sürüsü yüzünden YHT hızını düşürmeyecek, 250 kilometre hızla seferlerine devam edecek. Zaman içerisinde kuşlar YHT’ye alışıp göç yollarını tamamen değiştirecektir” demişti.
> Hayvanların etkilendiği haberleri olabildiğince geniş bir perspektiften ele alın, derinlemesine araştırın, uzmanlara başvurun. Hayvanları etkileyen olaylar tüm faunayı, yani doğanın dengesini ve en sonunda biz insanları da etkiliyor olabilir.
> Hayvanları sadece sevimlileştiren ya da kahramanlaştıran, sorunları görünmez kılan haberler yapmaktan kaçınmalıyız. Örneğin depremlerde genellikle birkaç tane “kahraman köpek” ya da “sahibine kavuşan sevimli kedi” haberleri ile kamuoyunun içi rahatlatılır. Ancak bu olaylar tüm yönleriyle incelendiğinde, haber değeri taşıyan birçok ihlâl barındırıyor.
> İnsan-hayvan arası ya da hayvan türlerinin kendi aralarındaki çatışmaları ve bunlara dair önyargıları besleyen bir haber dili kullanmamaya dikkat edin. Son zamanlarda sokak hayvanlarıyla ilgili “dehşet saçtı”, “küçük kızı parçalıyorlardı” gibi ifadelerin kullanıldığı haberler sıklıkla medyada yer almaya başladı. Bununla birlikte mahalle yaşamının bir parçası olan sokak köpeklerinin toplanması, köpeklere yönelik zehirleme, kötü muamele ve işkence vakaları da arttı. İnsanların güvenliğinin sağlanmasını savunurken hayvanların yaşama hakkını göz ardı etmemeliyiz. Toplumdaki panik, korku ve öfkeyi tetikleyen haberlerin sadece yeni şiddet olaylarına ve hayvan hakları ihlallerinin artmasına neden olduğunu unutmamalıyız. Böyle durumlarda, “köpekler yine dehşet saçtı” haberleri yerine örneğin hayvan hakları savunucularına çözüm önerilerinin sorulduğu, yerel yönetimlere hayvan hakları gözetilerek sorumluluklarının hatırlatıldığı haber dosyaları hazırlanılabilir.
Özetle ayrımcılık ve cinsiyetçilik karşıtı tüm gazetecilik ilkelerini, hayvan haklarını odağa alarak uygulayın.