Bir dava haberi hazırlarken incelenecek belgelerde hukuki terimlere rastlayacaksınız. Bunların çoğuna zamanla hâkim olacaksınız ancak aşağıdaki temel terimleri bilmek haberi hazırlarken size hız kazandırır.
Dava: Hukuksal bir sonuç elde etmek, bir hüküm sağlamak için bir yargı organına başvurma ve bunun sonucu olarak yargı organınca çözümü, hükme bağlanması gereken konu.
Duruşma: Davalı ile davacı ya da savcı ile sanığın hazır bulunduğu, genellikle açık ve sözlü yargılama evresi.
Karar: Davanın sonunda açıklanan hüküm.
Şüpheli: Soruşturma aşamasında, suç şüphesi altında bulunan kişi.
Sanık: Yargılamanın başlangıcından kesin hükmün açıklanmasına kadar suç şüphesi altında bulunan kişi.
Müşteki: Herhangi bir suç nedeniyle zarar gördüğü düşünen kişi.
İddianame: Ceza yargılamasında, hazırlık soruşturmasının kamu davasının açılması için yeterli düzeye eriştiğinin anlaşılması üzerine savcının dava açtığını bildiren yazılı belge. İddianamenin ilk sayfasında suçtan zarar gören kişilerin (müşteki), şüphelinin ve avukatlarının isimleriyle soruşturmaya konu suçlama bilgisi yer alır. İddianamenin son sayfasında da soruşturmayı yürüten savcının ismi yazar.
Esas hakkındaki mütalaa: Davada sanıkların ve avukatların savunmasını yapmasından, delillerin sunulmasından sonra savcının mahkemeye dosya ile ilgili sunduğu yazılı belge. Mütalaanın açıklanmasından sonra sanık ve avukatlara son savunmalarını hazırlamaları için süre verilir.
Anayasa, Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemeleri Kanunu yargı muhabirinin her zaman elinin altında bulunmalıdır. Kanunun yürürlükte olan haline Mevzuat Bilgi Sistemi’nin internet sitesinden ulaşabilirsiniz.
Yargılamanın evreleri:
– Soruşturma: Suç şüphesinin öğrenilip savcılıkça işlem yapılmasıyla başlar. Bu işlem savcılığa ifade vermesi için çağrı kâğıdı yollama veya gözaltı kararı olabilir. Savcının iddianameyi hazırlayıp mahkemece kabul edilmesiyle son bulur.
– Kovuşturma: İddianamenin mahkemece kabul edilmesiyle başlar. Hüküm kesinleşince son bulur.
Ceza Muhakemesinin iki evresinde yargılanan kişinin sıfatı da değişir. Soruşturma aşamasında şüphe duyulan kişiye şüpheli denir. Şüpheli hakkında iddianame hazırlanmış ve bu iddianame mahkeme tarafından kabul edilmişse sıfatı sanık olmuştur.
Mahkemeler arasındaki farklar
Yüksek mahkemeler:
– Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi: Avrupa Konseyi’ne bağlı olarak 1959’da kurulmuş uluslararası mahkeme. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokolleriyle güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi durumunda bireylerin, toplulukların, tüzel kişilerin ve diğer devletlerin, belirli usul ve kurallar dahilinde başvurabileceği bir yargı merciidir.
– Anayasa Mahkemesi: Birincil olarak anayasal hukukla uğraşan yüksek mahkemedir. Temel yetkisi, işleme sokulması düşünülen veya işleme sokulan yasaların, veya bazı temel yasama uygulamalarının ilgili ülkenin anayasasıyla bağdaşıp bağdaşmadığının tespitidir. Verdiği kararlara internet sitesinden ulaşabilirsiniz.
– Yargıtay: Yerel ve bölge adli mahkemelerince verilmiş olan kararların yasal mevzuata uygun olup olmadığını denetleyen yüksek yargı kurulu, yüksek mahkeme. Yargıtay’ın verdiği kararlar kesindir.
– Danıştay: İdari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.
Adli yargı mahkemeleri:
– Bölge Adliye Mahkemeleri: Adli yargıda yerel mahkemelerce verilen ve kesin olmayan hükümlere karşı yapılacak itirazları inceleyip karara bağlar. Bu mahkemelerin kamuoyunda bilinen ismi “istinaf mahkemesi”dir. İstinaf, mahkemenin verdiği son kararın, üst derece mahkeme olan Bölge Adliye Mahkemesi tarafından incelenmesini sağlayan kanun yoludur. İstinaf başvurusunu, Türkiye çapında 12 tane olan Bölge Adliye Mahkemesi’ndeki daireler inceler. İstinaf mahkemeleri Temmuz 2016’da devreye girdi. Böylece, beş yıla kadar hapis cezası verilen dosyalar tarafların başvurusuyla bu mahkemelere taşınırken 15 yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler ise kendiliğinden inceleniyor.
Ceza yargılaması:
– Ağır Ceza Mahkemesi: Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) yer alan bazı suçlar ve Terörle Mücadele Kanunu’nun (TMK) kapsamına giren suçlar nedeniyle açılan davalar ile ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakmakla görevlilerdir. Ağır ceza mahkemeleri de kendi aralarında görev bölümüne giderek bazı alanlarda uzmanlaşabilir. Örneğin bazı mahkemeler yalnızca terör davalarına bakarken, bazıları ekonomiyle ilgili suçlara bakar.
– Sulh Ceza Hakimliği: Bu mahkemeler, soruşturmalarda hâkim tarafından verilmesi gerekli kararları almakla yükümlüdür ve bunlara karşı yapılan itirazları inceler. Tutuklama, el koyma, adlî kontrol ve arama kararı ile bu kararlara yapılan itirazlarla beraber gözaltı ve yakalama kararlarına yapılan itirazın incelenmesi, soruşturma hakkında kısıtlama ve yayın yasağı kararı, moleküler genetik inceleme kararı, iç beden muayenesi ve vücuttan örnek alma kararı, takipsizlik kararlarına karşı yapılan itirazın incelenmesi gibi görevleri vardır. Sulh Ceza Hâkimliği’nin verdiği kararlar soruşturma evresine aittir.
– Asliye Ceza Mahkemesi: 10 yıl veya daha az hapis cezası gerektiren dava ve işlere asliye ceza mahkemesi bakar. Sulh ceza hâkimliği, ağır ceza mahkemeleri ve diğer özel mahkemelerin görevleri dışında kalan tüm dava ve işlere asliye ceza mahkemelerince bakılır.
– Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi: Bu mahkemelerde yargılanan çocuklara sanık yerine Suça Sürüklenen Çocuk (SSÇ) denir. Çocuk ağır ceza mahkemesi, çocuklar tarafından işlenen ve ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlarla ilgili davalara bakar.
Hukuk mahkemeleri:
– Asliye Hukuk Mahkemesi: Asliye hukuk mahkemeleri, özel hukuk ilişkilerinden doğan her türlü dava ve işler ile kanunların verdiği diğer dava ve işlere bakar.
– Aile Mahkemeleri: Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen aile hukukundan doğan dava ve işlere bakar.
İdari yargı mahkemeleri:
– İdare Mahkemeleri: İdarenin hukuka aykırı işlem ve eylemlerine karşı açılan idari davalara bakmakla görevli mahkemelerdir.
– Bölge İdare Mahkemeleri: İdari yargı alanında görevli üst derece mahkemesidir. Vergi ve idare mahkemeleri kararlarına karşı yapılan istinaf başvurularını inceleyerek uyuşmazlık hakkında karar verir.