Devleti elinde tuttuğu bilgi ve belgeleri herkesle paylaşmaya zorunlu kılan bilgi edinme hakkı, bu bilgiyi kamusallaştırabilecek oldukları için gazetecileri özellikle ilgilendiriyor. Bilgi edinme başvurusu, kamu çıkarını kollamak adına devlet kurumlarını ve siyasileri gözetleme ve denetleme görevini yürütürken gazetecilerin resmi yolla devlete soru sormasını mümkün kılan önemli bir araç.

Türkiye’de Ekim 2003’te kabul edilen ve 2004’te yürürlüğe giren Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun ilk maddesinde, amacının “demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmaları…” olduğu belirtiliyor. Bilgi edinme, 2010’da anayasal bir hak olarak da tanındı.

Kanunun uygulamasıyla ilgili birçok sorun olsa da, bilgi edinme başvurusu, basınla iletişimden sorumlu kamu görevlilerinden sorularına çoğunlukla cevap alamayan gazeteciler için işlevsel olabilen bir mekanizma.

Bilgi edinme hakkı kapsamında, bir ihalenin detaylarından bir devlet kurumunun toplantı tutanağına, kamu kurumlarının görevleri gereği ellerinde bulundurmaları gereken her türlü bilgi ve belgeyi talep edebilirsiniz. Kanuna göre başvurunuzun 15 iş günü içinde cevaplanması gerekiyor.

Bu rehberde gerçek başvuru örnekleri üzerinden, bilgi edinme hakkının kapsamı ve sınırları; bilgi edinme başvurusunun nasıl yapılacağı ve başvuruda nelere dikkat edilmesi gerektiği; yanıtsız bırakılan, reddedilen veya eksik cevaplanan başvurular için Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na (BEDK) nasıl başvurulacağı anlatıldı.

Başvurusunu yargıya taşımak isteyenlere ilham olabilecek, Türkiye’de gazeteci ve hak savunucularının açtığı bilgi edinme hakkı davalarından olumlu örnekler ile Amerika ve İngiltere’de gazetecilerin kazandığı bazı bilgi edinme hakkı davaları da özetlendi.

Gazeteciler bilgi edinme başvurusu yaparak istedikleri bilgi ve belgeye ulaşırsa zaten haber yapabilir, ancak bir idarenin bilgi edinme başvurusunu reddetmesi de haber içinde kullanılabilir, hatta kendi başına bir haber olabilir. Gazetecilerin bilgi edinme hakkını daha sık kullanmaları bu yolun etkin kılınmasını – dolayısıyla hesap verilebilirliği – sağlayacağı gibi, kamusal veriye dayalı haberciliğin gelişmesine de yardımcı olabilir.